مار ویپری

Reptilia → Squamata → Colubridae → Natrix → Natrix maura

Aspisurdu, Biscia d'aegua, Biscia, Bissa, Vespusùrdu, Vipera, Zerpia.

مار ویپری ( Natrix maura ) ماری با جثه متوسط و بدنی نسبتاً تنومند است که تفاوت اندازه قابل توجهی بین جنس‌ها دارد: ماده‌ها می‌توانند بیش از ۱۰۰ سانتی‌متر طول داشته باشند، در حالی که نرها به ندرت از ۸۵ سانتی‌متر فراتر می‌روند. سر پهن و تخت با نمایی مثلثی شکل دارد که به وضوح از گردن متمایز است. چشمان بزرگ با عنبیه نارنجی و مردمک گرد، به مار نگاه زنده و اندکی رو به بالا می‌بخشد. فلس‌های پشتی به شدت شیاردار بوده و به صورت ردیف‌های منظم قرار گرفته‌اند که ظاهر زبر حیوان را برجسته می‌کند.

رنگ زمینه از قهوه‌ای تا سبز مایل به زرد متغیر است و لکه‌ها یا نوارهای پشتی-جانبی تیره‌تر دارد که گاهی به صورت یک خط زیگزاگ درمی‌آیند؛ پهلوها اغلب دارای لکه‌های چشمی تیره با مرکز روشن‌تر هستند. دم به خوبی متمایز است و در نرها بلندتر است. دهان دارای دندان‌های آگلیف (بدون زهر) است. اگرچه فاقد اندام‌های تخصصی برای تولید صداست، اما هنگام احساس خطر می‌تواند صدای هیس بلندی ایجاد کند و حالت‌های دفاعی مشابه افعی‌های واقعی ( Vipera aspis ) به خود بگیرد.

عمدتاً در جنوب‌غرب اروپا پراکنده است و از شبه‌جزیره ایبری تا جنوب فرانسه و سوئیس امتداد دارد. در ایتالیا، حضور آن عمدتاً در مناطق شمال‌غربی از جمله لومباردی، پیمونت، لیگوریا و بخش‌هایی از ساردینیا مشاهده می‌شود.

در استان ساونا و غرب لیگوریا، مار ویپری به طور منظم در محیط‌های مرطوب از سطح دریا تا حدود ۸۰۰ متر ارتفاع یافت می‌شود.

این گونه ارتباط نزدیکی با محیط‌های آبی دارد و آب‌های آرام یا با جریان کند مانند جویبارها، برکه‌ها، باتلاق‌ها، چشمه‌ها، آب‌انبارها و حوضچه‌های مصنوعی را ترجیح می‌دهد. اغلب در سواحل، در آب یا روی سنگ‌های گرم شده توسط خورشید دیده می‌شود، اما ماده‌های بالغ ممکن است در دوره‌هایی از زندگی خود از آب فاصله بگیرند. نیاز به مکان‌های مناسب برای تنظیم دما و تخم‌گذاری، پراکندگی محلی این گونه را تعیین می‌کند.

مار ویپری عمدتاً روزگرد است و توانایی شناگری قابل توجهی دارد: آبزی‌ترین مار لیگوریا به شمار می‌رود. در آب به چابکی حرکت می‌کند، اما روی خشکی کند و سنگین به نظر می‌رسد. محیط‌هایی را ترجیح می‌دهد که بتواند دوره‌های طولانی آب‌تنی را با آفتاب‌گیری در ساحل، اغلب در گروه‌های کوچک، جایگزین کند.

چرخه سالانه این گونه، فعالیت بالغ‌ها را از مارس تا اکتبر شامل می‌شود. بلافاصله پس از خروج از خواب زمستانی، اولین دوره جفت‌گیری آغاز می‌شود که می‌تواند تا دو ماه ادامه یابد؛ در صورت مساعد بودن هوا، یک چرخه دوم در پاییز رخ می‌دهد. تخم‌گذاری در پایان ژوئن صورت می‌گیرد و هر بار ۴ تا بیش از ۳۰ تخم گذاشته می‌شود که بین اواخر اوت تا سپتامبر از تخم خارج می‌شوند. نوزادان هنگام تولد ۱۲ تا ۲۰ سانتی‌متر طول دارند.

رژیم غذایی عمدتاً شامل جانوران آبزی مانند ماهی‌ها، دوزیستان (بالغ، بچه قورباغه و تخم) و انواع بی‌مهرگان آبزی (مانند حشرات و سخت‌پوستان) است. به ندرت پستانداران کوچک را که به طور تصادفی نزدیک آب گرفتار می‌شوند، شکار می‌کند. طعمه‌ها را با بینایی و بویایی شناسایی کرده و زنده می‌بلعد و هیچ گونه تهاجمی نسبت به انسان یا حیوانات خانگی ندارد.

مار ویپری شکارچیان طبیعی متعددی دارد: پرندگان شکاری، پستانداران گوشتخوار، مارهای دیگر و ماهی‌های بزرگی مانند اردک‌ماهی (Esox lucius) همواره تهدیدی برای آن هستند. با این حال، فعالیت‌های انسانی بزرگ‌ترین خطر به شمار می‌رود: این مار اغلب به اشتباه و به دلیل شباهت با افعی معمولی ( Vipera aspis ) کشته می‌شود یا به علت از دست رفتن یا آلودگی زیستگاه‌های تالابی، استفاده بیش از حد از علف‌کش‌ها، حشره‌کش‌ها و سایر مواد شیمیایی کشاورزی که هم بقای آن و هم فراوانی طعمه‌هایش را تهدید می‌کند، در معرض خطر قرار دارد.

در هنگام تنظیم دما، مار ویپری با باز کردن دنده‌ها بدن خود را پهن می‌کند تا سطح تماس با نور خورشید را افزایش داده و جذب گرما را تسهیل کند. هنگام مزاحمت، رفتارهای دفاعی مشابه افعی معمولی ( Vipera aspis ) نشان می‌دهد: سر را پهن می‌کند، پوزه را بالا می‌برد، صدای هیس بلندی ایجاد می‌کند و می‌تواند با حرکات سریع بدن، حمله را شبیه‌سازی کند. همچنین، در صورت اسارت یا تهدید، مایعی بدبو از غده کلواک ترشح می‌کند تا شکارچیان را دور کند.

این گونه فاقد غدد زهر و سامانه تزریق زهر است: گزش آن هیچ خطری برای انسان ندارد.