سوسمار سه‌انگشتی معمولی

Reptilia → Squamata → Scincidae → Chalcides → Chalcides chalcides

Mamàlua

سوسمار سه‌انگشتی معمولی ( Chalcides chalcides ) مارمولکی با بدنی بلند و مارمانند است که طول کلی آن می‌تواند تا ۵۰ سانتی‌متر برسد، هرچند بیشتر افراد این گونه بین ۳۰ تا ۳۵ سانتی‌متر طول دارند.

دم باریک آن تقریباً نیمی از طول کل بدن را تشکیل می‌دهد. سر کوچک، نوک‌تیز و به‌خوبی از بدن متمایز نیست. چشم‌ها کوچک، بیضی‌شکل و دارای پلک‌های متحرک هستند و دو پرده صماخ به‌وضوح در دو طرف سر دیده می‌شود.

پشت بدن دارای رنگ‌هایی از قهوه‌ای تا خاکستری است، گاهی با سایه‌های سبز یا بازتاب‌های فلزی، که اغلب با ۹ تا ۱۳ نوار طولی تیره و باریک تزئین شده‌اند، اگرچه این نوارها ممکن است در برخی افراد وجود نداشته باشند.

این گونه دارای چهار اندام بسیار کوچک است که هرکدام سه انگشت دارند و برای راه رفتن مناسب نیستند: حرکت معمول آن خزیدن و موج‌وار حرکت کردن روی زمین مانند مار است. رفتار پنهان‌کارانه و رنگ‌آمیزی استتاری، مشاهده این سوسمار را به‌ویژه در پوشش گیاهی متراکم و علفی دشوار می‌سازد.

این گونه دارای پراکندگی مدیترانه‌ای است و از شبه‌جزیره ایبری تا ایتالیا، شامل جزایر بزرگ و شمال‌غرب آفریقا یافت می‌شود.

در ایتالیا، این سوسمار عمدتاً در مناطق ساحلی و نواحی گرم و کم‌ارتفاع حضور دارد.

در استان ساونا، حضور آن عمدتاً در نوار ساحلی شرقی و در دره بورمیدا، از سطح دریا تا حدود ۵۰۰ متر ارتفاع ثبت شده است.

در غرب لیگوریا، این گونه در چمنزارها، زمین‌های کشاورزی و حاشیه تالاب‌ها، به شرط وجود پوشش علفی مناسب و تابش کافی آفتاب، به‌خوبی رشد می‌کند.

سوسمار سه‌انگشتی معمولی محیط‌هایی با پوشش گیاهی علفی کوتاه و متراکم را ترجیح می‌دهد: چمنزارهای فقیر، زمین‌های کشاورزی، مناطق روستایی نزدیک جویبارها، کانال‌ها یا باتلاق‌ها.

اگرچه به نور خورشید نیاز دارد، اما نزدیکی به مناطق مرطوب برای حفظ ریزاقلیم‌های مطلوب در روزهای گرم ضروری است.

حاشیه‌های بین مزارع و زمین‌های آیش شرایط ایده‌آلی برای تغذیه، تنظیم دمای بدن و پنهان شدن از شکارچیان فراهم می‌کند، در حالی که خاک سست امکان فرار سریع در مواقع تهدید را فراهم می‌سازد.

این گونه فعال و چابک با بهره‌گیری از توانایی استتار خود، از دید شکارچیان و انسان‌ها می‌گریزد.

دوره فعالیت آن از اواخر بهار آغاز شده و تا اواخر پاییز ادامه دارد و پس از آن، نسبت به سایر مارمولک‌های محلی، به خواب زمستانی طولانی‌تری می‌رود که احتمالاً به دلیل تحمل کمتر آن نسبت به سرما است.

در روزهای بادی تمایل به بی‌تحرکی دارد و دوره‌های آرام و دمای معتدل را ترجیح می‌دهد.

بلافاصله پس از خروج از خواب زمستانی، جفت‌گیری انجام می‌شود؛ ماده‌ها پس از حدود چهار ماه بارداری، بین ژوئیه تا اوت، ۳ تا ۱۸ نوزاد کاملاً شکل‌گرفته به دنیا می‌آورند که از بدو تولد مستقل هستند.

رژیم غذایی سوسمار سه‌انگشتی معمولی عمدتاً شامل بی‌مهرگان و بندپایان زمینی است: به‌طور فعال به شکار حشراتی مانند عنکبوت‌ها (Araneae)، سوسک‌ها، سن‌ها، زنبورسانان، راست‌بالان و سایر جانوران کوچک با اندازه‌ای در حدود ۱۵ تا ۳۵ میلی‌متر می‌پردازد.

این شکارچی همه‌کاره به تنظیم جمعیت بی‌مهرگان در چمنزارها و مزارعی که در آن‌ها زندگی می‌کند، کمک می‌کند.

به لطف رفتار پنهان‌کارانه و حرکت استتاری، این گونه اغلب از دید شکارچیان طبیعی می‌گریزد.

با این حال، ممکن است طعمه مارهایی مانند مار شلاقی غربی ( Hierophis viridiflavus )، مار ریتشیولی ( Coronella girondica ) یا مار مون‌پلیه ( Malpolon monspessulanus ) و همچنین پرندگان شکاری مانند دلیجه معمولی (Falco tinnunculus) شود.

کشاورزی فشرده، استفاده از مواد شیمیایی، تکه‌تکه شدن زیستگاه و تغییرات در محیط‌های کم‌ارتفاع از تهدیدات دیگر برای بقای محلی این گونه به شمار می‌روند.

ویژگی متمایز سوسمار سه‌انگشتی معمولی وجود چهار اندام بسیار کوچک است که برای حرکت غیرقابل استفاده‌اند: این گونه کاملاً به بدن کشیده خود برای جابجایی و خزیدن مارمانند متکی است.

دم بلند و شکننده آن نیز مستعد قطع‌شدگی است: در صورت گرفتار شدن توسط شکارچی، می‌تواند دم خود را رها کند تا فرار کند و بعدها دم جدیدی رشد می‌دهد، هرچند این دم جدید کامل‌تر از دم اصلی نیست.

برخلاف سایر مارمولک‌های ایتالیایی، این سوسمار تا حدی تخصص بوم‌شناختی داشته و به ریززیستگاه‌های بسیار خاصی وابسته است.

این گونه سمی نیست.