Nepërka e zakonshme

Reptilia → Squamata → Viperidae → Vipera → Vipera aspis

Vipera, Lipra, Üpega

Nepërka e zakonshme ( Vipera aspis ), shpesh e frikësuar dhe pak e njohur, është gjarpri helmues më përfaqësues i peizazheve kodrinore dhe malore të Ligurisë.

Është një zvarranik i fuqishëm dhe i fortë, me trup të trashë, bisht të shkurtër dhe të dukshëm, kokë qartësisht trekëndore e ndarë mirë nga qafa dhe hundë pak të ngritur—veçori që e dallojnë nga speciet e ngjashme.

Dallimi gjinor shfaqet kryesisht në madhësi: femrat e rritura arrijnë 65–75 cm, ndërsa meshkujt rrallë e kalojnë 65 cm.

Pjesa e sipërme e trupit është e mbuluar me luspa të theksuara, sytë kanë bebëz vertikale, një detaj tipik i nepërkave.

Modeli i ngjyrave është jashtëzakonisht i ndryshueshëm: ngjyra bazë varion nga gri në kafe ose e kuqërremtë, e përshkuar nga një shirit zigzag në shpinë ose shirita tërthorë; hasen edhe individë melanistikë (krejtësisht të zinj). Barku është zakonisht gri i errët ose pothuajse i zi, me majën e bishtit shpesh të verdhë ose portokalli tek të rinjtë.

Në Ligurinë perëndimore, Nepërka e zakonshme përfaqësohet nga nënlloji Vipera aspis aspis, tipike për mjedise alpine dhe prealpine, dhe gjendet kryesisht në zona kodrinore dhe malore, nga 300 m deri rreth 2,000 m lartësi.

Më e rrallë përgjatë bregdetit dhe në zona shumë të urbanizuara, paraqet një shpërndarje të fragmentuar, me popullata shpesh të izoluara.

Në ultësira, prania e saj është sporadike, e favorizuar vetëm nga habitate të mbetura, rrënoja dhe zona pak të banuara.

Preferon zona shkëmbore, livadhe të thata, skaje të pyjeve të përzier dhe hapësira të pastra, mure të vjetra guri të thatë, zona me shkurre dhe breza kalimi ku ndërthuren tipe të ndryshme vegjetacioni, duke ofruar strehim dhe bollëk preje.

Toleron luhatje të forta të temperaturës dhe shfrytëzon gjerësisht mikrohabitate me ekspozim jugor, veçanërisht gjatë orëve me diell të mëngjesit dhe mbrëmjes.

Nepërka e zakonshme është kryesisht ditore, por gjatë valëve të të nxehtit veror mund të bëhet aktive në muzg ose natën.

Shfaq sjellje territoriale dhe përshtatet në mënyrë të përkryer me mjedisin, duke e bërë të vështirë zbulimin e saj.

Është e tërhequr dhe preferon të shmangë kontaktin me njerëzit, duke kafshuar vetëm nëse kërcënohet ose shkelet.

Aktiviteti përqendrohet nga marsi deri në tetor, me dimrin që e kalon në gjumë në strehimore nëntokësore.

Riprodhimi ndodh në pranverë dhe specia është vivipare: çdo femër lind 4–8 të vegjël të formuar plotësisht midis gushtit dhe shtatorit, të cilët janë të pavarur menjëherë dhe tashmë kanë helm funksional.

Dieta e Nepërkës së zakonshme ndryshon gjatë jetës: të rinjtë ushqehen kryesisht me hardhuca, brejtës të vegjël dhe jovertebrorë të mëdhenj si ortopterët ose krimbat e tokës, ndërsa të rriturit prekin kryesisht mikromamiferë, zvarranikë dhe rrallë shpendë të vegjël.

Nepërka rregullon popullatat e brejtësve, duke kontribuar në ekuilibrin e ekosistemeve rurale dhe natyrore.

Kërcënimet kryesore për specien në Ligurinë perëndimore përfshijnë shkatërrimin e habitateve të përshtatshme (barriera për shpërndarje, zhvillim urban, bujqësi intensive), zjarret, vrasjet sistematike nga njerëzit, aksidentet rrugore dhe izolimin e popullatave për shkak të fragmentimit të habitatit.

Pavarësisht mbrojtjes nga ligji kombëtar, presionet shoqërore vazhdojnë për shkak të frikës dhe keqinformimit të përhapur.

Helmi i Nepërkës së zakonshme përbëhet nga një përzierje komplekse enzimash, proteinash dhe toksinash me efekte kryesisht hemorragjike dhe nekrotike; megjithatë, rrezikshmëria e tij shpesh mbivlerësohet: doza mesatare vdekjeprurëse për një të rritur të shëndetshëm është mbi 50 mg, ndërsa një kafshim injekton mesatarisht 10–20 mg.

Në Liguri, rastet fatale janë jashtëzakonisht të rralla (<0.1%) dhe prekin kryesisht individë të ndjeshëm (fëmijë, të moshuar, persona alergjikë ose në rast të kafshimeve të shumta).

Simptomat më të zakonshme janë dhimbje intensive, ënjtje, ndryshime lokale dhe rrallë efekte sistemike të rënda.

Trajtimi përfshin imobilizimin e zonës së prekur, vëzhgimin klinik dhe, nëse është e nevojshme, administrimin spitalor të antiveninit.

Nuk rekomandohen përdorimi i litarëve shtrëngues apo përpjekjet për të thithur helmin.

Duhet theksuar roli ekologjik i speciet: duke rregulluar popullatat e brejtësve, Nepërka e zakonshme është një tregues kyç i biodiversitetit dhe një element thelbësor për ekuilibrin e ekosistemit.

Njohja dhe respektimi i kësaj specieje janë thelbësore për bashkëjetesën dhe mbrojtjen e mjediseve tona natyrore; rregulloret aktuale ndalojnë vrasjen dhe kapjen.