Vipera aspis
Reptilia → Squamata → Viperidae → Vipera → Vipera aspis
Vipera, Lipra, Üpega
Aspido arrunta ( Vipera aspis ), sarritan beldurtua eta gutxi ezaguna, Liguriako muino eta mendialdeko paisaien suge pozoitsu adierazgarriena da.
Narrasti sendo eta trinkoa da, gorputz lodia, isats labur eta nabarmena, lepoarekiko ondo bereizitako buru nabarmenki triangeluarra eta mutur apur bat goratua dituena—ezaugarri hauek antzeko espezieetatik bereizten dute.
Sexu dimorfismoa batez ere tamainan nabaritzen da: eme helduek 65–75 cm-ko luzera har dezakete, eta arrek nekez gainditzen dute 65 cm.
Bizkarreko eskalak oso markatuak dira; begiek pupila bertikala dute, aspidoen ohiko ezaugarria.
Kolore-eredua oso aldakorra da: atzealdearen kolorea grisetik marroira edo gorrixkara doa, bizkarrean zerrenda zerradun edo barra zeharkakoekin; ale melanistak (erabat beltzak) ere agertzen dira. Sabelaldea normalean gris iluna edo beltzaxka da, eta gazteetan isatsaren punta sarritan hori edo laranja kolorekoa izaten da.
Mendebaldeko Ligurian, aspido arrunta Vipera aspis aspis azpiespezieak ordezkatzen du, hau da, ingurune alpino eta prealpinoetako ohikoa, eta batez ere muino eta mendialdeetan aurkitzen da, 300 m-tik 2.000 m-ra bitarteko altueran.
Kostaldean eta oso urbanizatutako guneetan arraroagoa da, banaketa irregularra du eta populazioak sarritan isolatuta daude.
Lautadetan, bere presentzia sporadikoa da, habitat hondarrek, hondakin zaharrek eta gutxi populatutako eremuek bakarrik bultzatuta.
Haitzarteak, larre lehorrak, baso mistoen ertzak eta garbiuneak, harri lehorrezko horma zaharrak, sastraka-guneak eta landaredi mota ezberdinen arteko trantsizio-eremuak (ekotonoak) ditu gogoko, babesa eta harrapakin ugari eskaintzen baitituzte.
Tenperatura-aldaketa handiak onartzen ditu eta hegoaldera begira dauden mikrohabitatak asko erabiltzen ditu, batez ere goizeko eta arratsaldeko ordu eguzkitsuetan.
Aspido arrunta batez ere egunez aktiboa da, baina udako bero-boladetan ilunabarrean edo gauez bihur daiteke.
Lurralde-portaera erakusten du eta ingurunera bikain egokitzen da, ikusgaitza bihurtuz.
Izkutukoa da eta gizakiekin harremana saihesten du, mehatxatua edo zapaldua sentitzen denean bakarrik hozka egiten du.
Martxotik urrira bitartean izaten du jarduera nagusia, neguan lurpeko babeslekuetan hibernatzen du.
Ugalketa udaberrian gertatzen da, eta espezie hau bibiparoa da: eme bakoitzak 4–8 kume erabat osatu jaiotzen ditu abuztu eta irail artean, eta hauek berehala independenteak dira eta pozoia funtzionala dute.
Aspido arruntaren dieta bizitzan zehar aldatzen da: gazteek batez ere musker, karraskar txiki eta intsektu handi (ortoptero edo lur-zizareak) jaten dituzte, eta helduek nagusiki mikrougaztun, saurio eta noizbehinka txori txikiak harrapatzen dituzte.
Aspidoak karraskarien populazioa kontrolatzen du, landa eta natur ekosistemen oreka mantentzen lagunduz.
Mendebaldeko Ligurian espeziearentzat mehatxu nagusiak habitat egokien suntsiketa dira (hedapen-oztopoak, urbanizazio handia, nekazaritza intentsiboa), suteak, gizakiek sistematikoki hiltzea, errepide-istripuak eta habitat zatiketaren ondoriozko populazioen isolamendua.
Nahiz eta lege nazionalak babestuta egon, gizartearen presioak jarraitzen du beldur eta desinformazio zabalduaren ondorioz.
Aspido arruntaren pozoia entzima, proteina eta toxina konplexu nahasketa batez osatua dago, batez ere efektu hemorragiko eta nekrotikoak eragiten dituena; hala ere, bere arriskua sarritan gehiegi baloratzen da: heldu osasuntsu batentzat dosi hilgarria 50 mg baino handiagoa da, eta hozkadak batez beste 10–20 mg pozoia injektatzen du.
Liguriako kasu hilgarriak oso arraroak dira (<%0,1) eta batez ere pertsona ahulak (umeak, adinekoak, alergikoak edo hozkada anitz kasuetan) izaten dira.
Sintoma ohikoenak mina bizia, hantura, tokiko aldaketak eta oso gutxitan efektu sistemiko larriak dira.
Tratamendua kaltetutako eremua immobilizatzea, behaketa klinikoa eta behar izanez gero ospitalean antisueroren administrazioa da.
Ez da gomendatzen torniqueteak jartzea edo pozoia xurgatzen saiatzea.
Espeziearen eginkizun ekologikoa nabarmendu behar da: karraskarien populazioa kontrolatuz, aspido arrunta biodibertsitate-adierazle garrantzitsua eta ekosistemen orekaren funtsezko eragilea da.
Espezie hau ezagutzea eta errespetatzea funtsezkoa da elkarbizitzarako eta gure ingurune naturalen babeserako; indarrean dauden arauek debekatzen dute hiltzea eta harrapatzea.
