سمندر غاری استریناتی

Amphibia → Urodela → Plethodontidae → Speleomantes → Speleomantes strinatii

Canferèstru, Cansinistru

سمندر غاری استریناتی یک دوزیست بی‌نظیر از راسته دُم‌داران بدون شش است که تنها از طریق پوست و غشای مخاطی دهان تنفس می‌کند.

طول آن به ۷ تا ۱۳ سانتی‌متر می‌رسد که شامل دم نیز می‌شود، و سطح زیرین بدنش خاکستری تیره است که با پشت قهوه‌ای یا خاکستری با لکه‌های اخرایی که در میان افراد و جمعیت‌ها متفاوت است، تضاد دارد.

اندام‌ها کوتاه، قوی و دارای پرده جزئی در انگشتان بوده و برای حرکت روی سطوح مرطوب و لغزنده مناسب هستند.

یکی از ویژگی‌های تشخیصی کلیدی، شیار بینی-لبی است که زیر بزرگنمایی قابل مشاهده است: کانالی باریک که از گوشه‌های دهان تا پایه سوراخ‌های بینی امتداد دارد و برای انتقال فرومون‌ها و درک شیمیایی محیط اهمیت دارد.

دودیسی جنسی در نرهای بالغ مشهود است که دارای غده بیضی‌شکل زیر چانه هستند و در مراحل جفت‌گیری به کار می‌رود.

سمندر استریناتی طعمه خود را با بیرون انداختن سریع زبان ساقه‌دار شکار می‌کند که می‌تواند بسیار فراتر از طول سر پرتاب شود و امکان شکار سریع حتی در تاریکی کامل شکاف‌ها را فراهم می‌کند.

در دوره‌های مناسب، ممکن است خارج از غارها نیز مشاهده شود؛ زیر سنگ‌ها، تنه‌های پوسیده و نزدیک جویبارها.

سمندر غاری استریناتی تنها نماینده خانواده پلثودونتیده در لیگوریا است؛ خانواده‌ای که عمدتاً در آمریکا یافت می‌شود و با نبود شش شناخته می‌شود.

در ایتالیا، جنس Speleomantes شامل هفت گونه است که چهار گونه آن بومی ساردینیا هستند و سه گونه در سرزمین اصلی حضور دارند: S. strinatii، S. ambrosii و S. italicus.

سمندر استریناتی به قوس لیگوریا و مناطق همجوار جنوب پیمونت محدود است و جمعیت‌های پراکنده‌ای در دره‌های عمیق، مناطق کارستی و نواحی جنگلی دارد.

در استان ساونا، عمدتاً بر روی بسترهای سنگ آهکی، از سطح دریا تا حدود ۱۳۰۰ متر ارتفاع یافت می‌شود و خود را با محیط‌های کارستی داخلی و غارهای ساحلی تطبیق داده است.

در توده کوهستانی بیگوا، به نظر می‌رسد که حضور ندارد، اگرچه گزارشی قدیمی و منفرد وجود دارد.

این دوزیست محیط‌های زیرزمینی طبیعی و مصنوعی را ترجیح می‌دهد—غارها، شکاف‌ها، حفره‌های کارستی یا معادن متروکه—که همگی با رطوبت بسیار بالا و دمای ثابت، اغلب بین ۸ تا ۱۵ درجه سانتی‌گراد مشخص می‌شوند.

با این حال، در روزهای مرطوب یا بارانی، می‌توان آن را در فضای باز نیز یافت؛ پنهان شده زیر سنگ‌ها، تنه‌های درخت یا در لایه برگ‌ها در جنگل‌های میان‌دوست و کنار جویبارها.

استان ساونا به دلیل فراوانی سنگ آهک و پدیده‌های کارستی، زیستگاه‌های مطلوب بسیاری برای Speleomantes فراهم می‌کند: این جانور در اینجا سازگاری بالایی نشان می‌دهد و از هر شکاف و پناهگاهی که بتواند رطوبت را حفظ کند، بهره می‌برد.

به ندرت در محیط‌های افیولیتی دیده می‌شود، زیرا این مناطق پتانسیل کمتری برای ایجاد حفره‌های مناسب دارند.

سمندر غاری استریناتی گونه‌ای شدیداً رطوبت‌دوست است که تنها زمانی فعال می‌شود که رطوبت نسبی نزدیک به اشباع باشد.

زندگی پنهان و عمدتاً شبانه را ترجیح می‌دهد، اما در فصل‌های معتدل ممکن است در طول روز نیز دیده شود، به‌ویژه در بخش‌های عمیق‌تر و مرطوب‌تر غارها.

فعالیت آن در تمام طول سال ادامه دارد، در تابستان به اوج می‌رسد و در ماه‌های سرد کاهش می‌یابد.

نوجوانان و بالغین از ریززیستگاه‌های متفاوتی استفاده می‌کنند: نوجوانان تمایل دارند نزدیک ورودی غارها بمانند، جایی که شرایط کمتر پایدار اما غذا در دسترس‌تر است؛ بالغین بخش‌های عمیق‌تر و محافظت‌شده‌تر را ترجیح می‌دهند.

تولیدمثل در بهار رخ می‌دهد و با یک دوره جفت‌گیری طولانی مشخص می‌شود: نر از پشت ماده را در آغوش می‌گیرد و سر و گردن او را می‌پیچد و اغلب چانه‌اش را نوازش می‌کند.

پس از لقاح، ماده ۶ تا ۱۴ تخم در حفره‌های محافظت‌شده خاک می‌گذارد و تا زمان خروج نوزادان (حدود ۱۰ ماه بعد) کنار تخم‌ها می‌ماند: این رفتار والدینی در میان دوزیستان اروپایی منحصر به فرد است.

سمندر غاری استریناتی شکارگر تخصصی بی‌مهرگان کوچک خشکی‌زی است.

مطالعات در آپنین لیگوریا نشان داده‌اند که رژیم غذایی آن عمدتاً از مگس‌های لیمونید تشکیل شده که اغلب بیش از ۸۰٪ طعمه‌ها را شامل می‌شوند.

گاهی اوقات رژیم غذایی شامل حشرات دیگر (سوسک‌ها، شب‌پره‌ها)، عنکبوت‌ها و سخت‌پوستان کوچک خشکی‌زی نیز می‌شود.

تهدیدات اصلی این گونه ناشی از تغییرات زیستگاه (مانند آلودگی، سیمان‌کاری، فعالیت بیش از حد غارنوردی و جمع‌آوری غیرقانونی) و همچنین افزایش دوره‌های خشکسالی ناشی از تغییرات اقلیمی است.

خطر ثانویه، ورود عوامل بیماری‌زا از جمله قارچ عامل کیتریدیومیکوز (Batrachochytrium dendrobatidis) است، هرچند تاکنون گزارشی از تلفات دسته‌جمعی اخیر در جمعیت محلی ثبت نشده است.

Speleomantes strinatii توانایی شگفت‌انگیزی در بازسازی اندام‌های از دست رفته پس از آسیب دارد.

این پدیده هم در آزمایشگاه و هم در طبیعت به‌طور گسترده مطالعه شده و انعطاف‌پذیری بالای ترمیمی آن تأیید شده است که به موفقیت گونه در محیط‌های زیرزمینی شکننده کمک می‌کند.