Kỳ giông Savi

Amphibia → Urodela → Salamandridae → Salamandrina → Salamandrina perspicillata

Salamandriña, Lüxertu neigru

Kỳ giông Savi ( Salamandrina perspicillata ) là một loài kỳ giông nhỏ, độc đáo trong số các loài lưỡng cư Ý và là biểu tượng của đa dạng sinh học vùng Apennini và Liguria.

Cơ thể thon dài, tổng chiều dài không vượt quá 7–9 cm, bao gồm cả đuôi.

Mặt lưng có màu từ đen đến nâu rất sẫm, nổi bật với dấu hình chữ V sáng đặc trưng trên đầu, được gọi là "mặt nạ" hoặc "kính", là nguồn gốc tên gọi phổ biến quốc tế của loài này.

Bụng của chúng đặc biệt nổi bật: trên nền trắng hồng có các vệt đỏ cam tương phản với đốm đen—một kiểu màu cảnh báo (aposematic) dùng để phòng vệ.

Một điểm đặc biệt khác là chi sau chỉ có bốn ngón, trường hợp duy nhất trong các loài kỳ giông Ý.

Chân thon, ngón ngắn và thuôn dài, thích nghi cho di chuyển trên cạn.

Khi nở, ấu trùng dài khoảng 8–10 mm, có màu nâu nhạt và dần phát triển các đặc điểm của cá thể trưởng thành.

Tại miền tây Liguria, kỳ giông Savi chủ yếu phân bố ở các vùng đồi núi và chân núi ở độ cao từ 200 m đến 1.000 m, nơi có rừng hỗn hợp và độ ẩm môi trường tốt.

Phân bố của loài khá phân mảnh và cục bộ, với các quần thể thường chỉ giới hạn ở những khu vực ít bị tác động trong các thung lũng nội địa và các khu rừng còn sót lại ở các thung lũng chính của vùng Savona.

Đây là một trong những loài đặc hữu giá trị nhất trong hệ động vật lưỡng cư địa phương, tồn tại nhờ sự duy trì của môi trường sống phù hợp và sự toàn vẹn sinh thái của các vi môi trường ẩm.

Loài này ưa thích các môi trường mát mẻ, râm mát và giàu nơi trú ẩn tự nhiên: rừng lá rộng (đặc biệt là sồi, dẻ, trăn và tống quán sủ), thung lũng ẩm và ven suối có dòng chảy nhẹ.

Chúng thường được tìm thấy dưới lớp lá mục, dưới gốc cây, đá, trong các khe đá, tường đá cũ, hang động và hốc tự nhiên.

Đặc biệt gắn bó với các vi môi trường có thảm thực vật dày và sự hiện diện của các vũng nước tạm thời—những điều kiện đảm bảo sự sống còn cho cả cá thể trưởng thành trên cạn lẫn ấu trùng dưới nước.

Chủ yếu hoạt động về đêm và lúc hoàng hôn, kỳ giông Savi dành phần lớn cuộc đời trên cạn, trú ẩn ban ngày và ra ngoài kiếm ăn khi độ ẩm cao hoặc trời mưa.

Chúng có tập tính trung thành rõ rệt với nơi sinh sản, quay lại đó vào mùa xuân để đẻ trứng.

Hành vi sinh sản rất chọn lọc: con cái đẻ 30–60 trứng, gắn từng quả vào đá hoặc rễ cây ngập nước trong các dòng suối nhỏ hoặc vũng nước tạm.

Ấu trùng thường phát triển hoàn thiện trong 2–4 tháng, tùy điều kiện môi trường, sau đó các cá thể non rời môi trường nước để sống trên cạn.

Chế độ ăn của cá thể trưởng thành chủ yếu là các động vật không xương sống nhỏ sống trong đất như bọ nhảy, ve, côn trùng nhỏ, ấu trùng và các sinh vật khác dễ tìm thấy dưới lớp lá mục và rêu.

Ấu trùng dưới nước ăn các vi động vật không xương sống, động vật giáp xác nhỏ và ấu trùng côn trùng nước, góp phần kiểm soát quần thể các loài này trong các môi trường ẩm của rừng.

Sự sống còn của kỳ giông Savi ở miền tây Liguria đang bị đe dọa bởi sự thay đổi dần dần của môi trường sinh sản (cạn kiệt và ô nhiễm nguồn nước, phá hủy vi môi trường ẩm), chuyển hướng nguồn nước, phân mảnh và mất rừng, cháy rừng, áp lực từ con người và biến đổi khí hậu, cũng như sự lan rộng của các bệnh mới nổi, đặc biệt là nấm và mầm bệnh gây chết lưỡng cư.

Phá rừng, giảm nơi trú ẩn tự nhiên và thay đổi mạng lưới nước cũng là những nguy cơ nghiêm trọng đối với loài nhạy cảm này.

Là một viên ngọc thực sự của đa dạng sinh học Ý, kỳ giông Savi là loài đặc hữu của bán đảo và sở hữu những đặc điểm rất độc đáo: hành vi phòng vệ "unken reflex" đặc trưng, trong đó chúng phô bày màu sắc cảnh báo ở bụng, lật bụng và cuộn đuôi để xua đuổi kẻ săn mồi; cấu trúc chi sau kỳ lạ chỉ có bốn ngón; sự trung thành với nơi đẻ truyền thống khiến loài này dễ bị tổn thương trước cả những thay đổi nhỏ nhất của môi trường sinh sản.

Tại miền tây Liguria, loài này được giám sát chặt chẽ để đánh giá tình trạng quần thể, sự kết nối giữa các quần thể và tác động của biến đổi môi trường.

Sự tồn tại lâu dài của chúng phụ thuộc vào việc bảo vệ tuyệt đối các địa điểm sinh sản, gìn giữ nguồn nước và quản lý rừng bền vững: chỉ bằng cách này mới có thể đảm bảo sự sống còn của loài quý hiếm và giá trị này cho các thế hệ tương lai.