Οφις της Βίπερας

Reptilia → Squamata → Colubridae → Natrix → Natrix maura

Aspisurdu, Biscia d'aegua, Biscia, Bissa, Vespusùrdu, Vipera, Zerpia.

Ο Οφις της Βίπερας ( Natrix maura ) είναι ένα φίδι μεσαίου μεγέθους με σχετικά στιβαρό σώμα και έντονη διαφορά μεγέθους μεταξύ των φύλων: τα θηλυκά μπορούν να ξεπεράσουν το 1 μέτρο, ενώ τα αρσενικά σπάνια φτάνουν τα 85 εκ. Το κεφάλι είναι πλατύ και επίπεδο, με τριγωνικό προφίλ, σαφώς διαχωρισμένο από τον λαιμό. Τα μάτια είναι μεγάλα, με πορτοκαλί ίριδα και στρογγυλή κόρη, δίνοντας στο φίδι ζωηρό βλέμμα ελαφρώς στραμμένο προς τα πάνω. Η ράχη φέρει έντονα κεκαμμένες φολίδες σε τακτικές σειρές, που τονίζουν τη τραχιά εμφάνιση του ζώου.

Το βασικό χρώμα κυμαίνεται από καφέ έως πρασινωπό, με πιο σκούρες κηλίδες ή ραχιαίες λωρίδες που μπορεί να ενώνονται σε ζιγκ-ζαγκ γραμμή, ενώ τα πλευρά συχνά εμφανίζουν σκούρα ωοειδή στίγματα με ανοιχτό κέντρο. Η ουρά διακρίνεται καλά, είναι μακρύτερη στα αρσενικά. Το στόμα διαθέτει ακιφικά δόντια (χωρίς δηλητήριο). Αν και δεν διαθέτει εξειδικευμένα όργανα παραγωγής ήχου, όταν απειλείται μπορεί να εκπέμψει δυνατό συριγμό και να υιοθετήσει αμυντικές στάσεις παρόμοιες με της αληθινής οχιάς ( Vipera aspis ).

Κυρίως απαντάται στη νοτιοδυτική Ευρώπη, από την Ιβηρική Χερσόνησο έως τη νότια Γαλλία και την Ελβετία. Στην Ιταλία, η παρουσία του εντοπίζεται κυρίως στις βορειοδυτικές περιοχές, όπως η Λομβαρδία, το Πιεμόντε, η Λιγουρία και τμήματα της Σαρδηνίας.

Στην επαρχία της Σαβόνα και τη δυτική Λιγουρία, ο Οφις της Βίπερας αποτελεί τακτική παρουσία σε υγροτοπικά περιβάλλοντα, από το επίπεδο της θάλασσας έως περίπου τα 800 μέτρα υψόμετρο.

Είδος στενά συνδεδεμένο με υδάτινα περιβάλλοντα, ο Οφις της Βίπερας προτιμά ήρεμα ή αργά ρέοντα νερά όπως ρυάκια, λίμνες, έλη, πηγές, δεξαμενές και τεχνητές λεκάνες. Συχνά παρατηρείται στις όχθες, βυθισμένο στο νερό ή πάνω σε ζεστές πέτρες, ενώ τα ενήλικα θηλυκά μπορεί να απομακρυνθούν από το νερό σε ορισμένες φάσεις της ζωής τους. Η ανάγκη για κατάλληλους χώρους θερμορρύθμισης και ωοτοκίας καθορίζει την τοπική κατανομή του είδους.

Ο Οφις της Βίπερας είναι κυρίως ημερόβιος και παρουσιάζει έντονες ικανότητες κολύμβησης: είναι το πιο υδρόβιο φίδι της Λιγουρίας. Στο νερό κινείται ευέλικτα, ενώ στη στεριά φαίνεται πιο αδέξιο και αργό. Επιλέγει περιβάλλοντα όπου μπορεί να εναλλάσσει μακρές περιόδους κολύμβησης με ηλιοθεραπεία στις όχθες, συχνά σε μικρές ομάδες.

Ο ετήσιος κύκλος βρίσκει τα ενήλικα ενεργά από τον Μάρτιο έως τον Οκτώβριο. Αμέσως μετά την έξοδο από τη χειμερία νάρκη ξεκινά η πρώτη περίοδος αναπαραγωγής, που μπορεί να διαρκέσει έως δύο μήνες· ένας δεύτερος κύκλος μπορεί να συμβεί το φθινόπωρο αν οι καιρικές συνθήκες παραμείνουν ευνοϊκές. Η ωοτοκία πραγματοποιείται στα τέλη Ιουνίου, με γέννες από 4 έως και πάνω από 30 αυγά, τα οποία εκκολάπτονται από τα τέλη Αυγούστου έως τον Σεπτέμβριο. Τα νεογνά έχουν μήκος 12–20 εκ. κατά τη γέννηση.

Η διατροφή αποτελείται κυρίως από υδρόβια ζώα όπως ψάρια, αμφίβια (ενήλικα, γυρίνους και αυγά) και διάφορα υδρόβια ασπόνδυλα (π.χ. έντομα και καρκινοειδή). Σπάνια τρέφεται με μικρά θηλαστικά που συλλαμβάνει τυχαία κοντά στο νερό. Τα θηράματα εντοπίζονται με την όραση και την όσφρηση και καταπίνονται ζωντανά, χωρίς καμία επιθετικότητα προς ανθρώπους ή κατοικίδια.

Ο Οφις της Βίπερας έχει πολλούς φυσικούς εχθρούς: αρπακτικά πτηνά, σαρκοφάγα θηλαστικά, άλλα φίδια και μεγάλα ψάρια όπως ο λούτσος (Esox lucius) αποτελούν διαρκή απειλή. Η ανθρώπινη δραστηριότητα, ωστόσο, είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος: το φίδι συχνά σκοτώνεται κατά λάθος, επειδή συγχέεται με την κοινή οχιά ( Vipera aspis ), ή απειλείται από την απώλεια ή ρύπανση των υγροτόπων, λόγω υπερβολικής χρήσης ζιζανιοκτόνων, εντομοκτόνων και άλλων γεωργικών χημικών, που επηρεάζουν τόσο την επιβίωσή του όσο και την αφθονία της λείας του.

Κατά τη θερμορρύθμιση, ο Οφις της Βίπερας πλαταίνει το σώμα του ανοίγοντας τα πλευρά, αυξάνοντας την επιφάνεια που εκτίθεται στον ήλιο και έτσι ενισχύει την απορρόφηση θερμότητας. Όταν ενοχληθεί, χρησιμοποιεί αμυντικές στρατηγικές που μιμούνται την κοινή οχιά ( Vipera aspis ): πλαταίνει το κεφάλι, σηκώνει το ρύγχος, συρίζει δυνατά και μπορεί να προσομοιώσει επιθέσεις με γρήγορες κινήσεις του σώματος. Επιπλέον, αν συλληφθεί ή απειληθεί, εκκρίνει δύσοσμο υγρό από αδένα της αμάρας για να αποθαρρύνει τους θηρευτές.

Δεν διαθέτει αδένες δηλητηρίου ούτε συστήματα έγχυσης δηλητηρίου: το δάγκωμά του δεν ενέχει κίνδυνο για τον άνθρωπο.