مارمولک موری

Reptilia → Squamata → Phyllodactylidae → Tarentola → Tarentola mauritanica

Ciattua, Scurpiùn, Scrupiùn, Scurpiùn orbu.

مارمولک موری خزنده‌ای کوچک تا متوسط است که می‌تواند به طول کلی ۱۶ سانتی‌متر (شامل دم) برسد. سر آن نسبت به بدن بزرگ، بیضی‌شکل و تخت با پوزه‌ای نوک‌تیز است. چشم‌ها بزرگ با مردمک عمودی و عنبیه‌ای به رنگ زرد مایل به خاکستری یا قهوه‌ای دیده می‌شوند. بدن این مارمولک قوی، کوتاه و تخت است و پشت و دم آن از خاکستری تا قهوه‌ای متغیر بوده و با برجستگی‌های مشخص پوشیده شده که ظاهری زبر و خاردار به آن می‌دهد. انگشتان مجهز به پدهای چسبنده پهن هستند که از صفحات طولی در زیر انگشتان تشکیل شده‌اند و امکان بالا رفتن بی‌نظیر از سطوح صاف را فراهم می‌کنند؛ چنگال‌ها فقط روی انگشت سوم و چهارم وجود دارند. نرها معمولاً بزرگ‌تر و قوی‌تر از ماده‌ها هستند و با دو برآمدگی در پایه دم که مربوط به اندام‌های جفت‌گیری است، قابل تشخیص‌اند. نوزادان با نوارهای تیره، به ویژه روی دم، شناخته می‌شوند. در فصل جفت‌گیری، نرها صدایی خاص شبیه جیرجیر از خود تولید می‌کنند که به ویژه در عصرها قابل شنیدن است؛ در موقعیت‌های خطر نیز صدایی زبرتر ممکن است شنیده شود.

این گونه مختص مناطق ساحلی مدیترانه است و دامنه پراکندگی آن از پرتغال و اسپانیا تا جزایر یونان و شمال آفریقا امتداد دارد. در ایتالیا، مارمولک موری به طور گسترده در مناطق ساحلی یافت می‌شود اما می‌تواند به مناطق داخلی، به ویژه در نواحی با آب‌وهوای معتدل، نیز نفوذ کند. در استان ساونا و غرب لیگوریا، حضور آن از سطح دریا تا ارتفاع حدود ۷۰۰ متر ثبت شده است؛ همچنین در جزایر گالینارا و برژجی نیز رایج است. پراکندگی آن به نظر می‌رسد محدود به سمت تیرنی باشد و از خط الراس آپنین عبور نمی‌کند.

مارمولک موری زیستگاه‌های مدیترانه‌ای با سنگ‌ها، توده‌های سنگی، دیوارهای سنگی خشک، معادن و هیزم‌دان‌ها را ترجیح می‌دهد. این گونه به راحتی با محیط‌های انسانی مانند مزارع، باغ‌ها و ساختمان‌ها سازگار می‌شود و در شکاف دیوارها یا زیر کاشی‌ها پناه می‌گیرد. حضور آن به ویژه در شهرهای ساحلی رایج است، جایی که از خرداقلیم مطلوب و وفور شکار بهره‌مند می‌شود.

مارمولک موری بسیار چابک، سریع و ماهر است و توانایی بالایی در بالا رفتن از سطوح عمودی و حتی سقف‌ها دارد. فعالیت عمدتاً در غروب و شب صورت می‌گیرد، اما در روزهای گرم، به ویژه در بهار و پاییز، در طول روز نیز دیده می‌شود. دوره فعالیت معمولاً از فوریه تا نوامبر است. این گونه قلمروطلب است و با ژست‌های تهدیدآمیز و درگیری بین نرها از قلمرو خود دفاع می‌کند. جفت‌گیری از آوریل آغاز می‌شود: پس از جفت‌گیری، ماده یک یا دو تخم می‌گذارد که پس از حدود چهار ماه باز می‌شوند؛ تا سه بار در سال تخم‌گذاری با فاصله تقریبی دو ماه ممکن است رخ دهد. در فصل جفت‌گیری، نرها برای جذب ماده یا دور کردن رقبا صدا تولید می‌کنند و در موقعیت‌های استرس‌زا یا تهدیدآمیز، صداهای ضعیف‌تر و زبرتری از خود درمی‌آورند.

مارمولک موری شکارچی فرصت‌طلبی است که عمدتاً از حشرات و سایر بی‌مهرگان کوچک تغذیه می‌کند. شکارهای رایج شامل سوسک‌ها، مگس‌ها، زنبورها، ایزوپودها، شب‌پره‌ها و همچنین عنکبوتیان کوچکی مانند عقرب‌ها هستند. این مارمولک عمدتاً با کمین شکار می‌کند و با استفاده سریع از زبان چسبناک خود، طعمه را به دام می‌اندازد.

در طبیعت، مارمولک موری طعمه حیوانات مختلفی از جمله مارهای زمینی و درختی مانند مار صاف جنوبی ( Coronella girondica )، پرندگان شکاری روزگرد و شب‌گرد و همچنین پستاندارانی مانند جوجه‌تیغی اروپایی (Erinaceus europaeus)، جنت (Genetta genetta) و برخی موستلی‌ها قرار می‌گیرد. شکار یکی از عوامل اصلی مرگ‌ومیر است، اما این گونه همچنین نسبت به تکه‌تکه شدن زیستگاه و آلودگی آسیب‌پذیر است، هرچند بر اساس آخرین ارزیابی‌های IUCN در حال حاضر در معرض خطر انقراض پایین قرار دارد.

مارمولک موری توانایی شگفت‌انگیز قطع دم (خودآزمایی دم) را دارد: هنگام تهدید، می‌تواند نوک دم خود را به طور ارادی بیندازد و با این کار شکارچی را منحرف و فرار کند. دم دوباره رشد می‌کند اما بخش جدید یکنواخت رنگ بوده و فاقد برجستگی‌های مشخص است. در لیگوریا، حضور مارمولک موری نزدیک خانه به طور سنتی نشانه خوش‌یمنی تلقی می‌شود. این گونه سمی نیست و هیچ خطری برای انسان ندارد.